Sinds voorjaar 2021 tot 2026 reduceren we kreeften en in winter 2021-2022 witvis in dit gebied. In het voorjaar van 2022 was het doorzicht sterk verbeterd met voldoende licht op de bodem voor ontwikkeling van waterplanten. De verwachting was dat door deze verbeterde lichtomstandigheden ondergedoken watervegetatie zouden ontwikkelen zoals optrad in een eerdere pilot. Dat gebeurde echter niet. De ontwikkeling van voldoende areaal van ondergedoken waterplanten in de Molenpolder is om diverse redenen cruciaal voor een stabiel en evenwichtig ecosysteem dat robuust is tegen heruitbreiding van de rivierkreeften. Daarom willen we erg graag weten wat de oorzaak is van het uitblijven van de ondergedoken waterplanten. Mogelijke hypothesen zijn: 1) De zaadbank is uitgeput omdat kiemende zaden en sporen de afgelopen jaren door rivierkreeften zijn opgegeten en/of 2) er treedt nog wel kieming op maar de jonge planten worden nog steeds door te hoge aantallen kreeften opgegeten.  

Experiment met 'kreeftluwe driehoeken'

Om dit te onderzoeken hebben we in maart 2023 vier plekken met extreem lage aantallen rivierkreeften in de Molenpolder gecreëerd door plekken te omringen met tunnelkorven. Deze tunnelkorven met 20 m lengte zijn zeer effectief in het vangen van kreeften doordat 1) ze elke halve meter aan weerskanten een inloop keel hebben en 2) de gevangen kreeften direct kunnen doorlopen via slangen naar opvangbakken zodat het vangtuig zelf vrijwel leeg is. Het is gebleken dat in een leeg vangtuig meer kreeften gevangen worden.

Binnen de driehoek omringd door tunnelkorven ontstaan op deze wijze kreeftenluwe plekken en zijn kieming en volwassen ondergedoken waterplanten beter beschermd tegen vraat door kreeften.  Dit experiment duurt van maart 2023 tot en met oktober 2024. We onderzoeken in 2023 en 2024 deze plekken omringd door tunnelkorven op kieming en verdere ontwikkeling van de waterplanten. We vergelijken de ontwikkeling binnen en buiten de ‘kreeftenluwe driehoeken’.

In 2023 is geen spontane kieming van waterplanten binnen en direct buiten de 'kreeftluwe driehoeken' aangetroffen. In het voorjaar 2024 wordt het experiment uitgebreid door bakken met zaad en bakken met gewortelde ondergedoken waterplanten binnen en buiten de 'kreeftluwe driehoeken' neer te zetten. In het groeiseizoen van 2024 onderzoekt waternet binnen en buiten de 'kreeftluwe driehoeken' of spontane kieming optreedt en de ontwikkeling van de bakken met zaad en gewortelde ondergedoken waterplanten. Het doel is om meer inzicht te krijgen van:

1. De invloed van kreeften op de ontwikkeling van ondergedoken waterplanten
2. De groeiomstandigheden in de Molenpolder en of die voldoende zijn voor de ontwikkeling van ondergedoken waterplanten.

Praktijktest ecosysteemaanpak beheersen rivierkreeft

Sinds 2021 reduceren we de kreeftenpopulatie door te vangen met diverse soorten kreeften vangtuigen. Alleen vangen is echter niet genoeg. Als we stoppen met vangen dan nemen de aantallen kreeften weer snel toe. Daarom start in 2024 in een compartiment van 2 ha in de Molenpolder een praktijktest ecosysteemaanpak beheersen rivierkreeft.  Deze ecosysteemaanpak is in opdracht van het waterschap AGV theoretisch uitgewerkt en beschreven in 583485 (wur.nl)

Het doel van de praktijktest is dat het ecosysteem weerbaar is om zelf de kreeftenpopulatie voldoende laag te houden. Het is daarbij noodzakelijk dat voldoende dieren aanwezig zijn die de kreeften eten. Deze dieren hebben helder én plantenrijk water nodig. Voor helder water is een lage belasting van de voedingsstof fosfor belangrijk, gecombineerd met voldoende licht op de bodem voor de ontwikkeling van ondergedoken waterplanten. De ontwikkeling van waterplanten is essentieel voor een gezonde leefomgeving onder water.

Ondergedoken waterplanten hebben helder water nodig en zijn belangrijk voor een robuust en weerbaar ecosysteem. Deze waterplanten creëren hun eigen geschikte omgeving (helder water) door middel van diverse ecologische terugkoppelingen, zoals:

1. Schuilplaats voor diverse organismen waaronder snoek (een belangrijke vijand van de kreeft) en bodemwoelende vissen.
2. Schuilplaats voor watervlooien, die algen eten en waardoor het water helder blijft.
3. Leefplek voor kleine waterdieren (macrofauna), waarvan sommigen ook op jonge kreeften jagen;
4. Opname van voedingsstoffen uit water zodat minder voedsel beschikbaar is voor algen en het water helderder blijft.  
5. Vasthouden van bodemmateriaal zodat dit niet opwervelt.
6. Uitscheiden van stoffen die algengroei tegen gaan.

De praktijktest in een compartiment in de Molenpolder omvat de onderstaande activiteiten:

1. Reductie van de fosforbelasting vanuit aanvoer van voedingsstoffen via het inlaatwater, bagger of bladinval bomen;
2. Verminderen van bomen in de oever die schaduw geven in het water en bladinval als organisch voedsel voor kreeft
3. Introductie van diverse soorten waterplanten;
4. Stimulatie van vogels, snoek en baars die kreeften eten;
5. Uitzetten van paling en meerval die ook kreeften eten;
6. Introductie van zoetwater mosselen die het water filteren zodat helder water ontstaat en het slib dat de mosselen weer uitscheiden wordt vastgelegd.

Onderdelen 3 tot en met 6 van de praktijktest gaan we uitvoeren in een compartiment van 2 ha in de Molenpolder Oost. In 2023 hebben we in deelgebied 1A Molenpolder Oost al op vijf locaties grote hoeveelheden Krabbenscheerplanten uitgezet. Dit ter ondersteuning van deze praktijktest ecosysteemaanpak.

Het is belangrijk dat de vis die we in het voorjaar 2024 gaan uitzetten niet kan ontsnappen uit het compartiment. Daarom zijn in januari-februari twee vis- en kreeft-weringen gebouwd voor de inrichting van het compartiment met een oppervlak van 2 ha. In de loop van het voorjaar 2024 worden onderdelen 3 tot en met 6 uitgevoerd in het compartiment.

Innovatieve technieken voor monitoring licht en ondergedoken watervegetatie

De ontwikkeling van het lichtklimaat is cruciaal voor de ondergedoken waterplanten en gaan we continue volgen met een meetopstelling. Deze meetopstelling bevat meetsensoren die continue licht, temperatuur, zuurstof en EGV meten die op afstand afleesbaar zijn. Hiermee kunnen we de ontwikkelingen in het ecosysteem direct volgen en aanvullende metingen doen op momenten dat essentiële ecosysteem veranderingen plaats vinden.

Het gebruik van artificiële intelligentie (AI) voor het volgen van ontwikkelingen van de onderwatervegetatie lijkt haalbaar. De methode is kortweg als volgt: vanuit een via GPS op afstand te besturen bootje wordt een vaste route door het compartiment gevaren. Onder de boot hangen op twee diepten camera's waarmee foto's worden gemaakt. De locatie van de foto's wordt automatisch vastgelegd. Met AI kan de bedekking met waterplanten worden bepaald. Mogelijk kan ook na deep learning herkenning van vraatsporen en taxonomische herkenning van waterplanten op klasse/familie niveau plaatsvinden. Het gebruik van AI voor het bepalen van watervegetatieontwikkeling wordt voor dit project voor het eerst binnen Waternet ontwikkeld, maar is veel breder toepasbaar bij (KRW) projecten waarbij de ontwikkeling van ondergedoken waterplanten als gevolg van maatregelen uitgevoerd door AGV relevant is.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen vanuit subsidieregelingen programma Natuur van provincie Utrecht en Versneld Natuurherstel van RVO.